KASENIAN ANGKLUNG

ANGKLUNG

Angklung nyaéta alat musik tradisional Sunda nu dijieun tina awi, dimaénkeun ku cara dieundeukkeun (awak buku awina neunggar sarigsig) sahingga ngahasilkeun sora nu ngageter dina susunan nada 2, 3, nepi ka 4 dina unggal ukuranana, boh nu badag atawa nu leutik. Laras (nada) nu dipaké angklung tradisional Sunda biasana saléndro jeung pelog.

A. Sajarah

Dina kasenian Sunda, nu migunakeun alat musik tina awi (bambu) di antarana angklung jeung calung. Anapon awi nu sok dipaké nyieun ieu alat musik biasana tina awi wulung (awi nu kelirna hideung) jeung awi temen (kelir bodas). Sada nu kaluar tina angklung jeung calung asalna sarua, nyaéta tina solobong awi nu ngelentrung lamun ditabeuh (diadu).

Angklung geus dipikawanoh ku masarakat Sunda ti jaman karajaan Sunda, di antarana pikeun ngagedurkeun sumanget dina pangperangan. Fungsi angklung pikeun ngahudang sumanget ieu jadi sabab dicaramna ieu kasenian ku pamaréntah jajahan Hindia Walanda.

Kasenian angklung kiwari leuwih mekar deui, ku ayana unsur ibing luyu jeung kapentinganana, misalna dina upacara ngarak paré kana leuit (ngampih paré, nginebkeun) jeung dina mangsa mitembeyan melak paré (ngaseuk). Pon kitu deui dina mangsa panén jeung sérén taun, nu ilaharna aya acara arak-arakan nu kadang dibarengan ogé ku réngkong jeung dongdang.

B. Rupa-rupa angklung

1.  Angklung Kanékés

Di wewengkon Kanékés, angklung utamana dipaké patali jeung upacara-upacara tatanén, lalin keur hiburan. Angklung dipaké nalika melak paré di huma jeung ngubaran paré (tilu bulan sanggeus dipelak). Sanggeus dipaké, angklung disimpen dina upacara musungkeun angklung. Pikeun tujuan hiburan, angklung ilaharna dipidangkeun nalika caang bulan jeung teu hujan. Ieu hiburan téh digelar di buruan bari nembang.

2. Angklung Dogdog Lojor

Kasenian Dogdog Lojor ayana di masarakat Kasepuhan Pancer Pangawinan atawa masarakat adat Banten Kidul nu sumebar di sabudeureun Gunung Halimun. Najan kasenian ieu ngaranna dogdog lojor, luyu jeung salasahiji alat musikna, ieu kasenian dilengkepan ogé ku angklung, sabab patali jeung upacara adat paré. Unggal geus panén, masarakat ngayakeun acara Sérén Taun di puseur kampung adat (imah kokolot) anu biasana pindah-pindah luyu jeung paréntah tina wangsit.

Tradisi ngamulyakeun paré di ieu masarakat masih terus lumangsung, kusabab masarakatna masih pengkuh kana adat baheula. Dumasar pitutur turun-tumurun, ieu masarakat adat ngaku salaku turunan para prajurit karaton Pajajaran barisan Pangawinan (prajurit nu marawa tumbak). Najan kitu, masarakat kasepuhan ieu geus lila ngagem Islam sarta narima kana modérenisasi. Luyu jeung kamekaran ieu, Dogdog Lojor ogé kadang sok midang dina acara nyunatan, ngawinkeun, sarta karaméan lianna.

Kasenian Dogdog Lojor dimaénkeun ku genep urang nu nyepeng alat musikna séwang-séwangan, nyaéta dua dogdog lojor jeung opat angklung gedé, nu masing-masing boga ngaran: gonggong, panémbal, kingking, jeung inclok (noron ti nu pangbadagna).

         Upami di Sukabumi kasohorna Dogdog loyor pangrojong dina acara panen.

3.  Angklung Gubrag

Angklung gubrag ayana di kampung Cipining, kecamatan Cigudeg, Bogor. Ieu angklung umurna geus kolot, dipaké dina upacara melak, ngunjal, jeung ngadiukkeun paré ka leuit. Dumasar carita turun-tumurun, ieu angklung téh mimiti aya dina hiji mangsa paceklik.

4. Angklung Badéng

Badéng téh mangrupakeun kasenian nu asalna ti Sanding, Malangbong, Garut. Bentuk kasenian angklung ieu dipaké pikeun kapentingan da'wah Islam, kira abad ka-16 atau 17. Harita, Arpaén jeung Nursaen (dua warga Sanding), diajar Islam ka Demak. Samulangna ti Demak, aranjeunna nyumebarkeun ajaran Islam ka masarakat Sanding hususna migunakeun kasenian badéng.

Angklung nu dipaké dina pintonan badéng aya salapan: angklung roél dua, angklung kecer hiji, angklung indung jeung bapa opat, jeung dua angklung anak anu dibarengan ku dogdog dua, terebang atawa gembyung dua, jeung kecrék hiji. Rumpaka tembangna maké basa Sunda nu euyeub ku istilah basa Arab, nu kadieunakeun ogé ditambah ku basa Indonésia. Eusi rumpakana taya lian ti ajén -inajén Islam jeung pitutur. Pidangan ieu kasenian kadang ogé dibarengan ku debus nu mintonkeun élmu-élmu kawedukan.

5. Angklung Buncis

Buncis téh seni pintonan nu watekna hiburan, nu utamana kawentar di wewengkon Baros (Arjasari, Bandung). Ngawitanna buncis dianggo dina acara katanian anu aya hubunganna sareung pare. Tapi ayeuna buncis dianggo kange hiburan, kusabab ayana parubahan pola pikir masyarakat anu mulai kirang memperhatikeun kana hal kapercayaan kapungkur. Tahun 1940-an dianggo pikeun beresna fungsi ritual buncis kana panghormatan pare, saat eta buncis barubah janten seni patunujkan pikeun hiburan. Mulai tiharita wadah-wadah kange nyimpeun pare (leuit, lumbung) mulai leungit ti imah-imah panduduk, digentos ku wadah-wadah karung anu leuwih praktis, jeung gampil dibawa kamana-mana. Pare ayeunalobaanu langsung dijual, teu disimpeun di lumbung. Ku sabab kitu kasenian buncis anu tadina digunakeun pikeun acara-acara ngunjal/mawa pare teu diayakeun deui.

6. Angklung Padaeng

Dina kamekaran angklung, kreativitas Daeng Soetigna ti saprak taun 1930-an ogé parantos masihan warna-warna énggal pikeun seni pintonan, utamina dina ngembangkeun angklung. Kreativitas anu dilakukeun ku Daéng nyaéta nambahan skala alat musik angklung tradisional, anu saméméhna dominan ku tangga nada salendro ditambah ku angklung kalayan nada diatonis (7 nada). Dina tahap salajengna, Daeng ngarobih angklung diatonis, anu ngan ukur tujuh nada ku nambihan sababaraha nada sisipan sahingga skala angklung anu hasil janten diatonis kromatis (12 nada). Salian ti nambihan tangga nada diatonis-kromatis kana angklung, Daeng ogé ngadamel modifikasi ku ngabentuk sakumpulan alat musik angklung pikeun orkestra atanapi ensembel musik angklung pikeun tujuan maén babarengan.

Angklung tujuh nada katelahna angklung sarinande, istilah pikeun angklung Padaeng anu ngan ukur nganggo nada dasar C tanpa nada kromatik. Aya dua unit angklung sarinande, nyaéta unit angklung alit anu diwangun ku 8 angklung (ti nada do handap dugi ka nada do luhur) sareng sarinande plus nu diwangun ku 13 angklung (ti nada sol handap dugi ka nada mi luhur). Angklung eta terus dirobih deui ku Daeng dumasar kana bentuk musik sareng fungsina. Hasil modifikasi ieu dibagi deui kana sababaraha kelompok, nyaéta angklung melodi, angklung bas, angklung kord, sareng angklung akompanimen. Dina maénkeun angklung Padaéng, sahenteuna aya tilu téhnik dasar anu bisa digunakeun, nyaéta ngageter (kurulung), nyentak (ngetok), sareng ngageter bari ku nahan salah sahiji tabung sora (tengkep).